اختلالات يادگيري کودکان

اصطلاح کودکان دارای ناتوانی یادگیری به کودکانی اشاره دارد که در یک یا چند مورد از فرایندهای اساسی رشدي و تكاملي از قبیل درک و فهم ، استفاده از زبان گفتاری یا نوشتاری اختلال داشته باشند . این اختلال ممکن است خود را به صورت ناتوانی در شنیدن و درك كردن ،بيان كلامي ، خواندن ، نوشتن ، هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی نشان دهد . این تعریف کودکانی را که مشکلات یادگیری ناشی از معلولیتهای بینایی ، شنوایی یا حرکتی، عقب ماندگی ذهنی ، نابسامانیهای عاطفی یا محرومیت های محیطی ، فرهنگی یا اقتصادی دارند ، در بر نمي‌گيرد. بعلاوه ناتوانی یادگیری نبايد ناشی از هوش پایین باشد به عبارت دیگر دانش آموزی دارای ناتوانی یادگیری داراي ويژگي‌هاي زير است:

· دارای بهره هوشی متوسط و بالاتر است.

· از نظر حواس مختلف ( بینایی و شنوایی و... ) سالم است.

· از نظر پیشرفت درسی و عملكرد تحصيلي با توجه به سن و هوش ضعيف است.

· مشكلات زباني شامل اختلال زبان دركي و يا بياني ، وارونگی کلمات و... دارد.

· به موضوعات مطرح شده پاسخ‌هاي نامربوط مي‌دهد.

· حواس پرتی دارد و جزئيات مهم را فراموش مي‌كند.

· گاها دست‌ و پا چلفتي است و هماهنگی چشم و دست وي ضعيف است

· اعتماد به نفس پایین دارد و در زمينه‌هاي تحصيلي انگيزه‌ي زيادي ندارد.

· فعاليت‌هاي آموزشي و درسي را با تأخير انجام مي‌دهد و از پرداختن به فعاليت‌هاي آموزشي طفره مي رود و يا آن‌ها را به پايان نمي‌رساند

· فراخنای کوتاه حافظه ضعيف دارد و مطالب را زود فراموش مي‌كند.

تعریف ناتوانی های یادگیری:

اختلال یادگیری زمانی تشخیص داده می شود که پیشرفت فرد برای خواندن ، ریاضیات و بیان نوشتاری اساسا پایین تر از سطح سنی، هوشی و تحصیلی مورد انتظار باشد و مشکلات یادگیری در پیشرفت تحصیلی یا فعالیتهای روزمره مستلزم مهارت خواندن، ریاضیات و نوشتن به میزان قابل ملاحظه ای اختلال ایجاد كرده‌باشند. اختلالات یادگیری ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کنند. امکان دارد که اختلالات یادگیری با روحیه ی ضعیف، عزت نفس پایین و کمبود مهارتهای اجتماعی و افت تحصيلي همراه باشد. بزرگسالان مبتلا به این اختلال، ممکن است در زمینه های استخدامی یا سازگاری اجتماعی با مشکلات جدی مواجه شوند.

اختلال يادگيري در همراهي با ساير اختلالات روان پزشكي كودك و نوجوان ديده مي شود. در 1 تا 25% افراد مبتلا به اختلال سلوک، اختلال لجبازی – نافرمانی، اختلال بیش فعالی – نقص توجه واختلال افسردگی، اختلال یادگیری نیز گزارش شده‌است.

75% دانش آموزان دارای ناتوانی یادگیری در مقایسه با دانش آموزان عادی همتای خود، در مهارت های اجتماعی ضعف دارند. این کودکان به علت داشتن مشکلات میان فردی با همسالان، اغلب از سوی همکلاسی های خود پذیرفته نشده، از سوی آنها طرد شده یا نادیده گرفته می شوند. پذیرفته نشدن از سوی همسالان، بدبینی کودک به درس و مدرسه، گوشه گیری، تنهایی و افت تحصیلی او را در پی دارد. هوش از عوامل مهم در انتخاب بهترین راه حل در موقعیت های حل مساله میان فردی است، اما با وجود بهره هوشی طبيعي بدليل عزت نفس پایین ممكن است کودک نتواند عملكرد مناسبي داشته‌باشد.

مهمترین ناتوانیهای یادگیری عبارتند از : ناتوانی در خواندن ، ناتوانی در ریاضیات ، ناتوانی در بیان کتبی یا نوشتن .

ناتوانی در خواندن : Dyslexia

مشکلات خواندن از اساسی ترین مشکلاتی است که کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری با آن مواجه هستند ، زیرا کودکی که نمی تواند بخواند شانس بسیار کمی برای موفقیت در مدرسه دارد . علاوه بر آن گاهی دشواریهای خواندن این کودکان با مشکل هجی کردن نیز همراه است . ناتوانی در خواندن ، اختلالی است که به رغم تجارب کلاسی متعارف ، شخص در کسب مهارتهای زبانی خواندن و هجی کردن که متناسب با توانایی هوشی اش باشد، عاجز است .

ناتوانی در ریاضیات : Dyscalculia

ناتوانی در ریاضیات عبارت است از اختلال در توانائیهای ریاضیات که در اثر آسیب ارثی، فرایندهای رشدی مراکز مغز که زمینه رشد تواناییهای ریاضی است ، به وجود می آید . کودکان مبتلا به ناتوانی در ریاضیات در زمینه درك مفاهيم رياضي، محاسبات، خواندن يا نوشتن اعداد، حل مسئله و درک روابط فضایی دچار مشکل شدیدند .

ناتوانی در بیان کتبی یا نوشتن : Dysgraphia

فرایند نوشتن پیچیده است و به مهارتها و تواناییهای مختلفی بستگی دارد و مستلزم درک صحیحی از الگوهای نمادین نوشتاری است . مهارت نوشتن با کارکرد حرکتی چشم و هماهنگی حرکات ارتباط دارد ، همچنین مستلزم هماهنگی حرکتی چشم و دست ، کنترل بازو ، دست و عضلات انگشت است . مشکلات نوشتن اکثرا ًدر بین کودکان دارای صدمات مغزی ، آسیبهای خفیف مغزی و کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری دیده می شود .

ناتوانی در نوشتن شامل : ناتوانی در املاء نویسی ، دستخط و انشا نویسی می شود .

مهارت املانویسی یکی از مهارتهای مهم زبان نوشتاری است. املای یک کلمه پیچیده تر و دشوارتر از خواندن آن است چرا که در خواندن ، نشانه ها و حروف الفبا در بازشناسی کلمه وی را یاری می کنند اما در نوشتن دانش آموز باید بر روابط آواها و نشانه ها ، تجزیه واژه ها و نحوه ترکیب عناصر متشکله آن آگاهی و مهارت کامل داشته باشد .

علل ناتوانی های یادگیری:

ناتواني يادگيري مي‌تواند علت‌هاي متعددي داشته باشد. براي برسي اين علل بايد عوامل زير مورد ارزيابي قرار گيرد.

الف) ضعف عوامل آموزشي:

غيبت‌هاي مكرر از كلاس درس

اختلال يا نقص در برنامه‌ي آموزشي مثل عدم حضور معلم يا جابجائي معلمين.

فقدان مهارت كافي در معلمين.

سوء رفتار با كودك در محيط‌هاي آموزشي

ب) عوامل محيطي

عوامل محيطي بسياري وجود دارد كه مي تواند به پيچيدگي ناتواني هاي يادگيري بيفزايد و حتي شايد سبب ساز آن باشد . از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

· جدایی طولانی کودک از والدین بویژه مادر، به هر دلیل (این جدایی در دوران نوزادی تاثیرات شدیدی بر رشد کودک دارد)

· بیماری، ضعف و ناتوانی شدید و طولانی در دوران نوزادی یا سالهای اولیه زندگی کودک

· کودکی که مورد بی توجهی قرار گرفته و از تاثیر و همراهی متقابل والدین، بزرگسالان یا سایر کودکان در لحظات یا فرصتهای موثر زندگی شدیدا محروم می شود.

ج) عوامل رواني

امكان دارد كودكان مبتلا به ناتواني هاي يادگيري در عملكردهاي رواني پايه چون ادراك ، حافظه و شكل دادن به مفاهيم اختلال داشته باشند .

د) عوامل فيزيولوژيك

بسياري از متخصصان بر اين باورند كه علل اساسي و عمده ناتواني هاي يادگيري آسيب ديدگي مغزي ، شديد يا جزيي و صدمه وارده به دستگاه عصبي و مركزي است .

ه) عوامل ژنتيكي

شواهدي در دست است كه نشان مي دهد ناتواني هاي يادگيري احتمالا در برخي خانواده ها بيش از ديگران ديده مي شود در واقع عوامل ژنتيكي در بسياري از ناتواني هاي يادگيري نقش دارند .

و) عوامل بيوشيميايي

اختلالات متابوليك از جمله عوامل ديگري هستند كه موجب ناتواني هاي يادگيري مي شوند اختلالاتي مثل مثل هايپوگليسمي ، كم كاري تيروئيد و …

ز) عوامل پيش ، هنگام و بعد از تولد

ح) نواقص جزيي در عملكرد مغزي

تشخيص اختلالا ت يادگيري

اختلال خواندن شايع ترين نوع اختلال يادگيري است و كودك در اين اختلال در صحيح خواني، رمزگشايي، سرعت و دقت خواندن و درك مطلب مشكل دارد. كندي در يادگيري پيشوند ها، پسوند ها، كلمات ريشه اي و ساير فنون خواندن از ديگر نشانه‌هاي اختلال است. همچنين كودك در يادآوري و فهم آنچه خوانده است مشكل دارد، در درك، فهم و تعبير مفاهيم ضعف داشته و متن پيش رو را درست و صحيح بخواند. كودك خطاهاي پايدار در خواندن دارد و معمولاً از خواندن با صداي بلند اجتناب مي كند.

كودكاني كه اختلال نوشتن دارند در هجي كردن صحيح كلمات و ديكته آن، در استفاده از گرامر ضعف دارند. دست خط بدي دارند و ممكن است در يك قطعه نوشتاري، يك كلمه مشابه را در جاهاي مختلف متفاوت بنويسند. معمولاً از تكاليف نوشتني اجتناب مي كنند و تكاليف درسي خود را به كندي انجام مي دهند و خطاهاي ثابت در نوشتن دارند.

كودكاني كه اختلال رياضيات دارند در استدلال و يا محاسبات رياضي ضعيف هستند و در مهارت هاي رياضيات كه نياز به درك مفاهيم پايه اي دارد، مشكل دارند.

با توجه به تعاريفي كه از دانش آموزان داراي مشكلات يادگيري گفته شد به نظر مي رسد معلمين از جمله اولين كساني هستند كه متوجه مشكل اين دانش آموزان مي شوند و پس از اينكه روشهاي گوناگون آموزشي را اجرا مي كنند به موفقيت چشمگيري نمي رسند.

پدیده های همراه

اختلالات خاص یادگیری خود را در قالب پدیده هایی قابل مشاهده نشان می‌دهند. این پدیده ها، رفتارهایی هستند که هر روز در کلاس یا خانه دیده می‌شوند. مثلاً ممکن است اين كودكان در تكلم نيز مشكلاتي داشته باشند مثلا در پیدا کردن کلماتی که بیانگر نظرشان باشد، مشکل پیدا کنند یا به خاطر کنترل ماهیچه ای ضعیف دست خط بدی داشته باشند.

انواع اشکالات املایی دانش آموزان :

به طور کلی اشکالات یا ناشی از محیط است و یا از خود فرد ناشی می شود. از دیدگاه روانشناختی می توان اشکالات املایی را ناشی از موارد زیر دانست :

ضعف در حساسیت شنوایی مثال: بجاي "تار" مي‌نويسد "کار"

ضعف در حافظه شنوایی که سبب جا انداختن کلمات و حروف می شود .

ضعف در حافظه دیداری ( غلط نویسی حرف هم صدا ) مثال: "طناب" و "تناب"

ضعف در حافظه توالی دیداری ( جابه جا نوشتن حروف در کلمه ) مثال : "مادر" كه "مارد" نوشته مي شود

قرینه نویسی ( آیینه نویسی )

وارونه نویسی ( چپه نویسی )

عدم دقت ( کم گذاشتن سر کج ، تشدید ، کم و زیاد گذاشتن نقطه و دندانه ها و... )

نارسانویسی ( عدم وضوح و خوانایی نوشته )

روشن است که با شناسایی سریع و به موقع مشکلات املایی روند درمان تسهیل می یابد و از تثبیت ناتوانی یادگیری در کودکان و افت تحصیلي جلوگیری خواهد شد .

چرا مهم است كه اختلالات يادگيري را تشخيص دهيم؟

پيشرفت تحصيلي كودك تأثير بسزايي براي اعتماد به نفس و تصوير مثبت ذهني او از خود دارد به همين دليل شكست نسبي يا مطلق تحصيلي در مدرسه يك عامل خطر مهم براي شكل گيري اختلالات روانپزشكي بعدي مي باشد.

معمولا“ اين كودكان اسير يك چرخه هيجاني منفي مي شوند. به اين صورت كه ناتواني تحصيلي منجر به احساس شكست و ناكامي، اعتماد به نفس ضعيف، اضطراب، افسردگي و نقص در كفايت اجتماعي مي گردد كه اين موارد با توانايي كودك براي مشاركت فعال و مؤثّر در امور مدرسه تداخل مي كند و مشكل يادگيري كودك شدّت مي يابد و تشديد اختلال يادگيري باعث تشديد موارد فوق مي گردد و وضعيت كودك بدتر و بدتر مي شود.

به دليل تمام موارد فوق تشخيص كودكان با اختلال يادگيري، كمك بسزايي به كودك و خانواده او مي نمايد و عدم تشخيص و مداخله مناسب، تأثيرات منفي جبران ناپذيري بر زندگي و آينده كودك مي گذارد.

شيوع:

شيوع واقعي اين اختلالات ناشناخته است و تخمين زده مي‌شود حدود 5تا 10درصد كودكان سنين مدرسه درگير اين اختلال باشند. اختلال خواندن نسبت به اختلالات ديكته و رياضيات شايع تر مي باشد. در مواردي نيز به طور مختلط هر سه نوع اختلال ممكن است ديده شود.

اختلالات يادگيري در پسران شايع تر از دختران است. اين نسبت در پسران سه برابر دختران و گاهي پنج برابر مي باشد.

درمان اختلالات یادگیری:

با انجام آزمونهاي تشخيصی، معلوم مي شود كه كودك در كدام زمينه‌ها با مشكل روبرو است و حدود يادگيري او چه اندازه است و اينكه مشكل يادگيري او به كداميك از مسائل ادراك ، حافظه ، زبان ، و … مربوط مي شود . سپس يك طرح آموزشي انفرادي (IEP) بر اساس زمينه هاي قدرت و ضعف كودك تهيه و تنظيم مي شود

آنچه بايد معلمين و والدين بدانند: · با حمايت درست و مداخله ی مناسب اين كودكان مي توانند در مدرسه موفق باشند. موارد زير را در برخورد با اين كودكان در نظر بگيريد: · با كودك صحبت كرده و به طور باز و آشكار او را از مشكلي كه در زمينه يادگيري دارد مطلع نماييد. · به او يادآوري نمائيد كه در يادگيري و آموزش نياز به روشي متفاوت دارد. · نقاط قوت و استعدادهاي او را بشناسيد و جهت پرورش آنها، او را تشويق كنيد. · او را در روش ها و فنوني كه براي كمك به يادگيري مؤثّر است همراهي كنيد. · تلاش هاي او را براي رسيدن به موفقيت ارج بنهيد و حمايت كنيد. · زماني كه او مشغول مطالعه است براي او يك مدل و الگو باشيد. شما هم يك روزنامه يا كتاب بدست گرفته و مطلبي بخوانيد و يا يك متن يا نامه بنويسد. · انتظارات واقع‌بينانه از او داشته باشيد. · بين والد و معلم لازم است همكاري و تعامل نزديك وجود داشته باشد. · زماني كه كودك شما مي خواهد حرف بزند، به او گوش دهيد. · از او به خاطر مشاركت در انحام امور مدرسه و قابليت هاي خاصش قدرداني كنيد و او را تصديق و تائيد كنيد. · با توسل به روش هاي رفتاري انگيزه كودك را براي فعاليت هاي تحصيلي بالا ببريد. · در صورتی که مشکل توجه و تمرکز دارد با مصرف به موقع داروهای تجویز شده توسط پزشک، به كودك در بهبود توجه و تمرکز کمک کنید. · اين كودكان نيازمند آن هستند كه علاوه بر آموزش معمول كلاسي، در ساعاتي از روز تحت آموزش هاي خاص توسط معلم تعليم ديده قرار بگيرند. · علاوه بر درمان اختلال يادگيري، بايد اختلالات روانپزشكي همراه نيز تحت درمان قرار بگيرند مانند: اختلال بيش فعالي، كم توجهي، اضطراب افسردگي و.... · در نظر داشته باشيد كه 75 درصد كودكان، اختلال يادگيري نقص هاي قابل توجهي در مهارت هاي اجتماعي دارند، آموزش مهارت هاي اجتماعي را از آنان دريغ نكنيد.